Red de Zorg: het viel niet tegen en het viel niet mee

zondag 13 september 2015

Dat viel me niet tegen en dat viel me niet mee, de demonstratie Red de Zorg. De opkomst viel me niet tegen, en was met 15.000 iets boven mij verwachting. De sfeer was levendig en goed. Maar ik zag ook zwakke plekken. En de FNV gaat die niet voor ons verhelpen.

Waar ging het om? De FNV is al maanden met een campagne ‘red de Zorg’ bezig, heeft daartoe zo ’n 800.000 handtekeningen op weten te halen, en zette de actie van vandaag op touw. Het protest richt zich tegen bezuinigingen in de zorg, overheveling van zorgtaken naar gemeenten die vervolgens ook bezuinigen, en zo meer. Bezuinigingen kosten banen van zorgwerkers, soms met honderden tegelijk. Bezuinigingen maken de zorg minder toegankelijk en minder adequaat. Trouw sprak afgelopen week van “massale onrust over de zorg”.  Er was en is alle reden voor een fors en fel protest van personeelsleden en van mensen die zorg nodig hebben, in principe iedereen dus.

En er was alle reden om daaraan als anarchisten en verwante radicalen aan deel te nemen, met spandoeken, rood-zwarte vlaggen en flyers. Autonomen Brabant hadden een doek ‘Zorg – voor iedereen, van iedereen’. Mensen van de Vrije Bond hadden een pamflet gemaakt met een schets van de wortels van het bezuinigingsbeleid, plus de richting waarin we een oplossing konden zoeken. “De zorg, ieders zorg”,  aldus de kop.

We verzamelden op de Dam met ons materiaal, maar dat bleek niet handig: de demonstratie zelf verzamelde niet op de Dam maar op het Damrak, de straat die langs het Beursplein loop van CS Amsterdam naar Dam. Misverstandje, maar al snel waren we met een groep toch op het Damrak, waar sommigen met uitdelen begonnen, anderen afwachtten tot ‘het’ begon, intussen wel opgewekt met de vlaggen wapperend. Later ontrolden we ons autonome spandoek.

Intussen waren op het podium allerlei toespraakjes en aankondigingen gaande, waarvan ik maar weinig verstond. Wel drong het bericht door dat er intussen 20.000 mensen stonden deel te nemen. In latere berichten werden dat er 15.000. Het precieze aantal dondert minder dan het feit dat dit één van de grootste vakbondsbetogingen in jaren was. En alles boven de 2.000 is in Nederland algauw een mega-demonstratie tegenwoordig. Dit was, kortom, qua aantallen best behoorlijk. De FNV had dan ook best flink werk gemaakt van publiciteit en ook flink in de buidel getast voor gratis treinvervoer. Helaas was niet al het geld naar zulke nuttige zaken gegaan, maar daarover later meer.

Uiteindelijk gingen we lopen, via een voor demonstraties vrij ongebruikelijke route. Westwaarts, via Dam en aanvankelijk een vrij leeg traject maar later over de wel levendige en niet te sjieke winkelstraat de Haarlemmerstraat. Dat trok wel bekijks. De optocht was best levendig, er waren voortdurend betogers aan het roepen en het zingen. “Als de zorg je aan het hart gaat, sluit je aan!” en dergelijke. We liepen in een groep, anarchisten en aanverwanten, en deden ook ons best. “Bezet! Blokkeer! Dit beleid pik ik niet meer!”, “1 2 3 4 5 6 7 waar is onze poen gebleven, het is niet hier, het is niet daar, allemaal naar Wassenaar!” Deze gouwe ouwe werd al snel omgebouwd door “allemaal naar Wassenaar!” te vervangen door “naar de zorgverzekeraar!” Verder “Hey ho kabinet, jullie vragen om verzet, hey ho kabinet, jullie worden afgezet”, maar ook “A, Anti Anticapitalista” en “One solution, revolution/ One direction, insurrection”, “Dit is het begin, wij gaan door met de strijd” ,en evengoed volop meedoen met “als de zorg je aan het hart gaat, sluit je aan”. Opvallend was trouwens het aantal keren dat mensen – soms vanuit de organisatie – naar ons toekwamen met de vraag wat voor vlag dat was die we droegen, onze zwart-rode vlag. Wat mensen er ook van dachten, we vielen wel op.

Dat was ook niet gek, want verder zag je vooral voorbedrukte vakbondsvlaggen, vakbonds-t-shirts, en heel veel SP-vlaggen – hele curieuze trouwens, met “I * zorg”. Op de plek van de * staat dan geen hart maar een tomaat. I love zorg, zo mocht je het kennelijk lezen. Maar gezien d e gebruikswaarde van de op dat gebied overigens schromelijk onderbenutte tomaat op demonstraties, kun je er ook iets anders in lezen… Merkwaardige beeldtaal. Is de SP misschien bewust bezig om de tomaat als protestsymbool de nek om te draaien en te vervangen door de tomaat als symbool voor een voral erg gezellige en vriendelijke partij onder het goedmoedige gezag van oom Emile?

Het aanwezige vakbondstextiel had dingen als “Strijd voor zorg”, gewoon duidelijk. Maar ik ben niet dol op al dat geprefabriceerde spul. Zelfgemaakte leuzen zijn vaak origineler, en bovendien maken ze de actie meer tot iets van de betogers zèlf. Mijn favoriet was een spandoek dat een kameraad – ja, ik ben partijdig – had gemaakt, met “Euthanaseer het management – Reanimeer solidariteit” .

Naast vakbond – de FNV trouwens, de CNV deed niet mee – en SP, zag ik ook zichtbare GroenLinksers. Ook best gek, mensen die reclame maken voor een partij die het kabinetsbeleid waartegen we protesteren op hoofdlijnen steunt. Maar misschien waren het dissidenten. Wie er ook waren, te oordelen aan het prachtige vaandel van eerdere actie: schoonmakers! Zij voerden afgelopen jaren herhaaldelijk felle stakingsstrijd voor hoger loon en respect.

Van de diverse linkse groepen zag ik Internationale Socialisten, met boekenkraam, krant en borden waarin ze tegelijk opkwamen voor zorg én voor vluchtelingen. Waardevol punt. Ik zag ook mensen van de maoïstische Rode Morgen, minstens één althans. En anarchisten dus, waaronder ondergetekende. Over de samenstelling van het deelnemersveld als geheel: ik schat ongeveer net zo veel vrouwen als mannen, veel meer in balans dan bij veel andere sociale acties. Daar zal het relatief hoge aandeel van vrouwen in het personeel van de zorg iets mee te maken hebben.

Wel vond ik de actie weer eens tamelijk wit qua samenstelling. Weinig migranten, vooral aanvankelijk. Later, bij de afsluitende manifestatie, zag ik wel meer zwarte mensen onder de in overgrote meerderheid dus witte deelnemers. Ik vermoed echter dat het aandeel van mensen van kleur, zwarten, migranten, in het personeel van de zorg toch nog groter is dan op deze actie zichtbaar was, om over het aandeel van zorggebruikers maar te zwijgen. Het blijft een opgave: sociale acties opbouwen waarin mensen die het veelal extra raakt – zwarten, migranten – nadrukkelijk en prominent deelnemen. Er zijn nog steeds mechanismes aan het werk die zulke deelname afremmen, die het voor migranten minder makkelijk, logisch of vanzelfsprekend maken om mee te doen dan voor veel witte mensen.

We arriveerden in het Westerpark, de plaats van de slotmanifestatie, in wat feitelijk een festivalterrein was met een immens podium waar aanvankelijk een DJ bezig was. Ergens in de hoofden van FNV-bestuurders is het bespottelijke idee ontstaan dat mensen naar een actie komen, niet vanwege argumenten, niet omdat ze voor belangen opkomen, maar omdat er leuk, hip en aansprekend entertainment is. Kan iemand ze eens duidelijk maken dat zoiets eigenlijk tamelijk beledigend is naar de deelnemers? Wie van de 15.000 zou zijn weggebleven als ze wisten dat het amusement ontbrak? Als daar geld aan is uitgegeven, was dat dus verkeerd besteed geld, net als het immense podium sowieso, en net als de elektrische lichtborden langs de route waarop steeds beelden van de demonstratie te zien waren. Nou ja, we hadden intussen genoeg te doen want we hadden dus ettelijke duizenden pamfletten bij ons. Die zijn we nog maar weer eens uit gaan delen.

De manifestatie werd afgerond met een tamelijk beschamend spektakel: politici op het podium, woorden van staatssecretaris van Rijn, plus een afsluitend praatje van de Voorzitter, Ton Heerts. Die discussie was voor een flink deel gebakken lucht. Van Rijn had het gore lef om te zeggen dat hij ook wilde vechtenvoor goede zorg, of iets van die strekking. Mensen jouwden hem vrij massaal uit, en wij deden ons best om dat kracht bij te zetten: “Leugenaar!” Ik trok het niet meer toen Van Rijn de FNV-chef opriep toch snel weer samen aan tafel te gaan zitten. “Tafel op zijn kop!” riep ik. Ik stoof ook even naar voren, tussen tomaatbevlagde SP-achterbanners, en riep “waar zijn de tomaten nou?!” Helaas, geen fysieke tomatenregens richting podium. Volgende keer beter, en harder.

Ik ben op zo ’n moment boos op van Rijn, hoogbetaalde beroepssloper van de zorg. Ik ben echter ook boos op de organisatie van de actie die zo ’n man uitnodigt. Snappen ze niet hoe bespottelijk het is om op een actie zelf je eigen tegenstander uit te nodigen? Ik vrees echter dat het geen domheid is, maar deel van een doordacht spektakel. Het geeft de woede onder demonstranten even een doelwit, wij mogen een kwartiertje jouwen en yellen, waarna de bureaucratische vakbondsorde de show hervat en, eventueel na een miniem gebaar van de kant van de staatssecretaris, alsnog aan tafel schuift. Dat patroon doorbreken zal meer vergen dan een kwartiertje boe roepen – een kwartiertje dat volgens mij gewoon is ingecalculeerd door de ceremoniemeesters van de FNV.

Dit was een dieptepunt, al was de felheid van best veel demonstranten ook weer een hoogtepuntje. SP-er Roemer kreeg wel luid applaus met zijn woorden waarin hij de demonstranten complimenteerde en het kabinet de mantel uit veegde. De steun onder demonstranten oor de SP was toch al opvallend, aan de vlaggen te oordelen was de hele actie een coproductie van FNV en SP. Hoe zal dat gaan als de SP straks regeert? De basis van een geloofwaardigheidsprobleem voor die partij is er allang, nu de partij steeds nadrukkelijker naar regeringsmacht lonkt. Maar van hoorbare afstand tussen bijna alle betogers en de SP-top was niets te merken, en evenmin van spanning tussen FNV-top en achterban. Voor zulke spanning is wel degelijk reden, want de compromisbereidheid van die top botst met het duidelijke gevoel onder zowel personeelsleden als zorggebruikers dat de bezuinigingen in de zorg moeten ophouden.

Vakbondschef Ton Heerts sloot de boel af met stoere woorden. Daarna was hert pas echt feest: zanger Jeroen van der Boom betrad het podium. De mensen waar ik mee optrok vonden het genoeg en we vertrokken. We zagen al snel dat zeer veel anderen hetzelfde deden en in lange stoeten richting het station gingen. Sneu voor Jeroen, lijkt me dan, om te mogen zingen voor een leeglopend veld. Wat heeft de FNV dáár voor neergeteld? En hoeveel actiemateriaal had ze daar niet van kunnen vervaardigen?

Maar ik wil de bal niet laten liggen bij die FNV-top. Zij hebben deze dag immers niet alleen gemaakt. Dat deden de aanwezigen, de deelnemers van allerlei achtergronden, al die vele duizenden demonstranten, zelf. Voor zover de actie een succes was, was dat door die aanwezigheid en deelname. Als we een volgende keer een actie willen die scherper is, vormgegeven en in handen van de actievoerders zelf, zonder politici die de show stelen, zonder de vijand aan het woord op het podium, dan zullen we daar toch vooral ook zelf voor moeten zorgen.

Als anarchistische deelname aan vakbondsmanifestaties als die van vandaag zinnig is, dan vooral om dát proces – de strijd van onderop organiseren en samen in eigen handen nemen – vooruit te helpen. Geen vakbondstop die ons dan nog met groot gemak inkapselt of afremt of als klapvee kan gebruiken. Want dat was wel wat vandaag nog voor een aanzienlijk deel gebeurde. Vandaar: het viel me niet helemaal mee, zoiets is immers niet onverwacht. Maar het viel me ook allemaal niet tegen, want 15.000 boze en gemotiveerde actievoerders voor een rechtvaardige zaak is en blijft iets glorieus.

Peter Storm